Z kart naszej historii

Pocz?tki ruchu nauczycielskiego na Mazowszu

( na podstawie: Franciszek Filipowicz – „Narodziny ruchu” w „Zarys dziejów ZNP”)

Polski nauczyciel, w zaborze rosyjskim obywatel „drugiej kategorii", stale podejrzewany o nieprawomy?lno??, musia? przezwyci??y? sporo trudno?ci, aby uzyska? mo?liwo?? zrzeszenia si?, cho?by tylko w organizacje samopomocy kole?e?skiej, jakimi by?y wówczas kasy oszcz?dno?ciowo-po?yczkowe.

Jedn? z pierwszych organizacji zawodowych nauczycieli o zasi?gu lokalnym by?a w zaborze rosyjskim Kasa Oszcz?dno?ciowo-Zapomogowa dla Nauczycieli i Nauczycielek Prywatnych w Warszawie. Z ide? jej powo?ania wyst?pili jeszcze w 1879 r. Jan Pap?o?ski, Roman Wierzchlejski i W. Miklaszewski. Urzeczywistnienie tej idei nast?pi?o dopiero w 1892 r., a jej statut zosta? zatwierdzony w 1902 r. Cho? by?a to tylko kasa zapomogowo-po?yczkowa, to jednak sta?a si? o?rodkiem pracy spo?eczno-o?wiatowej i naukowej nauczycieli-Polaków. o?rodkiem zebra? towarzyskich, odczytów, prelekcji i dyskusji. Wzbogacaniu programu Kasy sprzyja?o usytuowanie jej we wspólnym lokalu z redakcj? „Przegl?du Pedagogicznego" wydawanego w Warszawie od 1882 r.

W ?rodowisku osób zwi?zanych z Kas? i redakcj? „Przegl?du Pedagogicznego" zrodzi?a si? my?l zorganizowania ogólnokrajowej organizacji nauczycielskiej pod nazw?: Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego. W 1905 r. organizacja o takiej nazwie powsta?a, nie potrafi?a jednak zrzeszy? ogó?u nauczycieli polskich zaboru rosyjskiego. Organizacj? o podobnym charakterze jak kasa warszawska by?o Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Nauczycieli Chrze?cijan miasta ?odzi, zorganizowane w 1892 r. Tak?e i ta organizacja nauczycieli nie ogranicza?a swej dzia?alno?ci jedynie do akcji samopomocowych, a stara?a si? wp?ywa? na upowszechnienie o?wiaty na terenie ?odzi i polepszenie przygotowania zawodowego nauczycieli.

W 1904 r. powstaje w Warszawie nielegalna organizacja nauczycieli pod nazw? Ko?o Wychowawców. Skupia?a ona post?powych dzia?aczy o?wiatowych, którzy korzystaj?c z os?abienia wewn?trznego Rosji, próbowali osi?gn?? pewne ust?pstwa na rzecz o?wiaty i szkolnictwa polskiego. Wypracowany w tym ?rodowisku program walki o post?pow? szko?? polsk? obejmowa? nast?puj?ce ??dania: autono­mia zarz?du sprawami szkolnymi w Królestwie Polskim, wprowadze­nie powszechnego bezp?atnego nauczania, zapewnienie pe?nego do­st?pu do szkó? wszystkim bez ró?nicy p?ci, wyznania i narodowo?ci,  przyznanie wszystkim mieszka?com Królestwa prawa do szkó? z oj­czystym j?zykiem nauczania, zniesienie obowi?zkowej nauki religii w szkole, powierzenie kierownictwa szkó? odpowiednio uzdolnionym specjalistom, utrzymanie sta?ych stosunków mi?dzy szko?a a spo?e­cze?stwem, za?o?enie dostatecznej liczby zak?adów kszta?cenia nauczy­cieli, polepszenie warunków bytowych nauczycieli.

Do najwybitniejszych dzia?aczy Ko?a Wychowawców nale?eli in.in.: Stanis?aw Kalinowski, Ludwik Krzywicki, Stefania Sempo?owska, He­lena Orsza-Radli?ska, W?adys?awa Weychert-Szymanowska, Jadwiga Jaho?kowska, Józef Gródecki. Z tego ?rodowiska w 1905 r. wysz?a inicjatywa zorganizowania Polskiego Zwi?zku Nauczycielskiego, który zapocz?tkowa? na tych ziemiach post?powy nurt zawodowego ruchu nauczycielskiego.

Na prze?omie XIX i XX w. nauczyciele ludowi w Królestwie Pol­skim stali si? przedmiotem ?ywego zainteresowania z jednej strony ugrupowa? narodowych, z drugiej — ugrupowa? ludowych i socja­listycznych. Ka?de z tych ugrupowa? d??y?o do pozyskania nauczy­cieli ludowych, aby za ich po?rednictwem rozszerzy? swe wp?ywy na ch?opów.

W tym celu jedni i drudzy rozwijaj? prac? o?wiatowe-poli­tyczn? na wsi i inspiruj? samokszta?cenie w?ród nauczycieli ludo­wych. W celu ujednolicenia i rozszerzenia swych wp?ywów na wsi Liga Narodowa ju? w styczniu 1899 r. tworzy w Warszawie Towarzystwo O?wiaty Narodowej (TON). Jego ogniwami organizacyjnymi by?y ko?a miejscowe zrzeszaj?ce ch?opów i nauczycieli wiejskich. Ko?a te, cie­sz?ce si? poparciem ziemia?stwa i korzystaj?ce z jego pomocy mate­rialnej, kierowane by?y przez miejscow? inteligencj?, ksi??y, leka­rzy itp.

Pod koniec wieku o?ywia sw? dzia?alno?? organizacja o?wiatowa, powsta?a jeszcze w 1883 r., równie? dzia?aj?ca w konspiracji pod naz­w?: Ko?o O?wiaty Ludowej (KOL). Ko?o to, jak i powsta?e w tym samym czasie Kobiece Ko?o O?wiaty Ludowej (KKOL) zrodzi?y si? w ?rodowisku post?powej inteligencji warszawskiej, a ich zadaniem by?o rozwijanie pracy o?wiatowej na wsi, szerzenie czytelnictwa, za­k?adanie tajnych biblioteczek i w ogóle walka z ciemnot? i zacofa­niem ma wsi. Na prze?omie XIX i XX w. ko?a ite znalaz?y si? pod wp?ywami ruchu ludowego, zw?aszcza powsta?ego w 1904 r. Polskie­go Zwi?zku Ludowego (PZL).

Zarówno TON, jak i KOL stara?y si? w swych szeregach skupi? nauczycieli i pozyska? ich dla swej dzia?alno?ci. W tym celu obie strony, jak stwierdzi?a J. Schoenbrenner, dzia?a?y   na pozór bardzo podobnie, organizowa?y w Warszawie kursy dla nauczycieli wiejskich, wyposa?aj?c ich w biblioteczki do samokszta?cenia, a do szkó? ludo­wych wysy?a?y instruktorów, nawi?zywa?y stosunki z uczniami se­minariów nauczycielskich. Tre?? tych prac by?a jednak odmienna. TON uwag? s?uchaczy na kursach kierowa?o g?ównie na zagadnienia metodyczne przedmiotów polskich, KOL — na post?pow? my?l na­ukow?. „Kursy te dawa?y wiejskim nauczycielom mo?liwo?? kontak­tów z Warszaw?, pozwala?y poznawa? si? wzajemnie, kierowa?y sa­mokszta?ceniem, prze?amuj?c osamotnienie wiejskich nauczycieli. Tym samym zarówno TON, jak i ko?a lewicy pomaga?y w nawi?zywaniu wi?zi zawodowych w?ród nauczycielstwa ludowego. Obj??y one jed­nak niewielk? liczb? nauczycieli, przewa?nie tych najzdolniejszych i najbardziej aktywnych".

Kursami organizowanymi przez TON kierowa? cz?onek Ligi Naro­dowej, Grzegorz Zawadzki (Ojciec Prokop). W latach 1900—1905, wspólnie z Micha?em Arcichowskim, nauczycielem z ówczesnej wsi podwarszawskiej — Mokotowa, urz?dzili 21 kursów-zjazdów dla na­uczycieli. Z tymi kursami wi??e si? utworzenie, dzi?ki dzia?alno?ci G. Zawadzkiego, Towarzystwa Nauczycieli i Nauczycielek Ludowych (TNiNL), organizacji kierowanej i subsydiowanej przez Lig? Narodo­wa i ziemia?stwo. Nauczyciele zrzeszeni w TNiNL po utworzeniu w 1905 r. Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego stali si? jego cz?on­kami i utworzyli w nim Sekcj? Nauczycieli Szkó? Elementarnych.

W dzia?alno?ci Polskiego Zwi?zku Ludowego na rzecz podniesienia poziomu o?wiaty na wsi szczególn? aktywno?ci? wyró?nili si? nauczy­ciele ludowi i dzia?acze o?wiatowi: Zygmunt Nowicki, Ludwik Suda, Wac?aw Piotrowski, Jadwiga Dziubi?ska, Jadwiga Jaho?kowska, Ed­ward Abramowski, Stanis?aw Najmo?a.

W okresie wydarze? rewolucyjnych 1905 r. walk? o demokratyczn? szko?? polsk? podj?li równie?, nauczyciele ludowi. Maj?c oparcie w PZL, nak?aniali rodziców, aby ich dzieci opuszcza?y szko?y rz?dowe na znak protestu przeciwko nauce w j?zyku rosyjskim. Trzeba by?o tej akcji nada? masowy charakter, zorganizowa? j? i pozyska? dla niej ogó? nauczycieli ludowych. Dla omówienia tych spraw grupa ?wia­t?ych nauczycieli zwi?zanych z PZL spotyka si? w czerwcu 1905 r. w Jaktorowie w mieszkaniu dzia?acza PZL — Wac?awa Piotrowskiego. Uczestnikami tego spotkania byli m.in.: Z. Nowicki, S. Najmo?a, L. Suda, S. Sempo?owska, J. Jaho?kowska, J. Dziubi?ska. Do najwa?­niejszych jego postanowie? zaliczy? nale?y uchwa?? o zwo?aniu zjazdu nauczycieli ze wszystkich guberni Królestwa. Zjazd mia? mie? cha­rakter tajny i wyznaczono go na l pa?dziernika 1905 r.

Na miejsce zjazdu wybrano Pilaszków w powiecie ?owickim, gdzie pracowa? w szkole Stanis?aw Najmo?a i gdzie PZL mia? licznych zwolenników.

Pozostałe artykuły:


• Pami?? i ambicje

Z kart naszej historii

Pocz?tki ruchu nauczycielskiego na Mazowszu

( na podstawie: Franciszek Filipowicz – „Narodziny ruchu” w „Zarys dziejów ZNP”)

Polski nauczyciel, w zaborze rosyjskim obywatel „drugiej kategorii", stale podejrzewany o nieprawomy?lno??, musia? przezwyci??y? sporo trudno?ci, aby uzyska? mo?liwo?? zrzeszenia si?, cho?by tylko w organizacje samopomocy kole?e?skiej, jakimi by?y wówczas kasy oszcz?dno?ciowo-po?yczkowe.

Jedn? z pierwszych organizacji zawodowych nauczycieli o zasi?gu lokalnym by?a w zaborze rosyjskim Kasa Oszcz?dno?ciowo-Zapomogowa dla Nauczycieli i Nauczycielek Prywatnych w Warszawie. Z ide? jej powo?ania wyst?pili jeszcze w 1879 r. Jan Pap?o?ski, Roman Wierzchlejski i W. Miklaszewski. Urzeczywistnienie tej idei nast?pi?o dopiero w 1892 r., a jej statut zosta? zatwierdzony w 1902 r. Cho? by?a to tylko kasa zapomogowo-po?yczkowa, to jednak sta?a si? o?rodkiem pracy spo?eczno-o?wiatowej i naukowej nauczycieli-Polaków. o?rodkiem zebra? towarzyskich, odczytów, prelekcji i dyskusji. Wzbogacaniu programu Kasy sprzyja?o usytuowanie jej we wspólnym lokalu z redakcj? „Przegl?du Pedagogicznego" wydawanego w Warszawie od 1882 r.

W ?rodowisku osób zwi?zanych z Kas? i redakcj? „Przegl?du Pedagogicznego" zrodzi?a si? my?l zorganizowania ogólnokrajowej organizacji nauczycielskiej pod nazw?: Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego. W 1905 r. organizacja o takiej nazwie powsta?a, nie potrafi?a jednak zrzeszy? ogó?u nauczycieli polskich zaboru rosyjskiego. Organizacj? o podobnym charakterze jak kasa warszawska by?o Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Nauczycieli Chrze?cijan miasta ?odzi, zorganizowane w 1892 r. Tak?e i ta organizacja nauczycieli nie ogranicza?a swej dzia?alno?ci jedynie do akcji samopomocowych, a stara?a si? wp?ywa? na upowszechnienie o?wiaty na terenie ?odzi i polepszenie przygotowania zawodowego nauczycieli.

W 1904 r. powstaje w Warszawie nielegalna organizacja nauczycieli pod nazw? Ko?o Wychowawców. Skupia?a ona post?powych dzia?aczy o?wiatowych, którzy korzystaj?c z os?abienia wewn?trznego Rosji, próbowali osi?gn?? pewne ust?pstwa na rzecz o?wiaty i szkolnictwa polskiego. Wypracowany w tym ?rodowisku program walki o post?pow? szko?? polsk? obejmowa? nast?puj?ce ??dania: autono­mia zarz?du sprawami szkolnymi w Królestwie Polskim, wprowadze­nie powszechnego bezp?atnego nauczania, zapewnienie pe?nego do­st?pu do szkó? wszystkim bez ró?nicy p?ci, wyznania i narodowo?ci,  przyznanie wszystkim mieszka?com Królestwa prawa do szkó? z oj­czystym j?zykiem nauczania, zniesienie obowi?zkowej nauki religii w szkole, powierzenie kierownictwa szkó? odpowiednio uzdolnionym specjalistom, utrzymanie sta?ych stosunków mi?dzy szko?a a spo?e­cze?stwem, za?o?enie dostatecznej liczby zak?adów kszta?cenia nauczy­cieli, polepszenie warunków bytowych nauczycieli.

Do najwybitniejszych dzia?aczy Ko?a Wychowawców nale?eli in.in.: Stanis?aw Kalinowski, Ludwik Krzywicki, Stefania Sempo?owska, He­lena Orsza-Radli?ska, W?adys?awa Weychert-Szymanowska, Jadwiga Jaho?kowska, Józef Gródecki. Z tego ?rodowiska w 1905 r. wysz?a inicjatywa zorganizowania Polskiego Zwi?zku Nauczycielskiego, który zapocz?tkowa? na tych ziemiach post?powy nurt zawodowego ruchu nauczycielskiego.

Na prze?omie XIX i XX w. nauczyciele ludowi w Królestwie Pol­skim stali si? przedmiotem ?ywego zainteresowania z jednej strony ugrupowa? narodowych, z drugiej — ugrupowa? ludowych i socja­listycznych. Ka?de z tych ugrupowa? d??y?o do pozyskania nauczy­cieli ludowych, aby za ich po?rednictwem rozszerzy? swe wp?ywy na ch?opów.

W tym celu jedni i drudzy rozwijaj? prac? o?wiatowe-poli­tyczn? na wsi i inspiruj? samokszta?cenie w?ród nauczycieli ludo­wych. W celu ujednolicenia i rozszerzenia swych wp?ywów na wsi Liga Narodowa ju? w styczniu 1899 r. tworzy w Warszawie Towarzystwo O?wiaty Narodowej (TON). Jego ogniwami organizacyjnymi by?y ko?a miejscowe zrzeszaj?ce ch?opów i nauczycieli wiejskich. Ko?a te, cie­sz?ce si? poparciem ziemia?stwa i korzystaj?ce z jego pomocy mate­rialnej, kierowane by?y przez miejscow? inteligencj?, ksi??y, leka­rzy itp.

Pod koniec wieku o?ywia sw? dzia?alno?? organizacja o?wiatowa, powsta?a jeszcze w 1883 r., równie? dzia?aj?ca w konspiracji pod naz­w?: Ko?o O?wiaty Ludowej (KOL). Ko?o to, jak i powsta?e w tym samym czasie Kobiece Ko?o O?wiaty Ludowej (KKOL) zrodzi?y si? w ?rodowisku post?powej inteligencji warszawskiej, a ich zadaniem by?o rozwijanie pracy o?wiatowej na wsi, szerzenie czytelnictwa, za­k?adanie tajnych biblioteczek i w ogóle walka z ciemnot? i zacofa­niem ma wsi. Na prze?omie XIX i XX w. ko?a ite znalaz?y si? pod wp?ywami ruchu ludowego, zw?aszcza powsta?ego w 1904 r. Polskie­go Zwi?zku Ludowego (PZL).

Zarówno TON, jak i KOL stara?y si? w swych szeregach skupi? nauczycieli i pozyska? ich dla swej dzia?alno?ci. W tym celu obie strony, jak stwierdzi?a J. Schoenbrenner, dzia?a?y   na pozór bardzo podobnie, organizowa?y w Warszawie kursy dla nauczycieli wiejskich, wyposa?aj?c ich w biblioteczki do samokszta?cenia, a do szkó? ludo­wych wysy?a?y instruktorów, nawi?zywa?y stosunki z uczniami se­minariów nauczycielskich. Tre?? tych prac by?a jednak odmienna. TON uwag? s?uchaczy na kursach kierowa?o g?ównie na zagadnienia metodyczne przedmiotów polskich, KOL — na post?pow? my?l na­ukow?. „Kursy te dawa?y wiejskim nauczycielom mo?liwo?? kontak­tów z Warszaw?, pozwala?y poznawa? si? wzajemnie, kierowa?y sa­mokszta?ceniem, prze?amuj?c osamotnienie wiejskich nauczycieli. Tym samym zarówno TON, jak i ko?a lewicy pomaga?y w nawi?zywaniu wi?zi zawodowych w?ród nauczycielstwa ludowego. Obj??y one jed­nak niewielk? liczb? nauczycieli, przewa?nie tych najzdolniejszych i najbardziej aktywnych".

Kursami organizowanymi przez TON kierowa? cz?onek Ligi Naro­dowej, Grzegorz Zawadzki (Ojciec Prokop). W latach 1900—1905, wspólnie z Micha?em Arcichowskim, nauczycielem z ówczesnej wsi podwarszawskiej — Mokotowa, urz?dzili 21 kursów-zjazdów dla na­uczycieli. Z tymi kursami wi??e si? utworzenie, dzi?ki dzia?alno?ci G. Zawadzkiego, Towarzystwa Nauczycieli i Nauczycielek Ludowych (TNiNL), organizacji kierowanej i subsydiowanej przez Lig? Narodo­wa i ziemia?stwo. Nauczyciele zrzeszeni w TNiNL po utworzeniu w 1905 r. Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego stali si? jego cz?on­kami i utworzyli w nim Sekcj? Nauczycieli Szkó? Elementarnych.

W dzia?alno?ci Polskiego Zwi?zku Ludowego na rzecz podniesienia poziomu o?wiaty na wsi szczególn? aktywno?ci? wyró?nili si? nauczy­ciele ludowi i dzia?acze o?wiatowi: Zygmunt Nowicki, Ludwik Suda, Wac?aw Piotrowski, Jadwiga Dziubi?ska, Jadwiga Jaho?kowska, Ed­ward Abramowski, Stanis?aw Najmo?a.

W okresie wydarze? rewolucyjnych 1905 r. walk? o demokratyczn? szko?? polsk? podj?li równie?, nauczyciele ludowi. Maj?c oparcie w PZL, nak?aniali rodziców, aby ich dzieci opuszcza?y szko?y rz?dowe na znak protestu przeciwko nauce w j?zyku rosyjskim. Trzeba by?o tej akcji nada? masowy charakter, zorganizowa? j? i pozyska? dla niej ogó? nauczycieli ludowych. Dla omówienia tych spraw grupa ?wia­t?ych nauczycieli zwi?zanych z PZL spotyka si? w czerwcu 1905 r. w Jaktorowie w mieszkaniu dzia?acza PZL — Wac?awa Piotrowskiego. Uczestnikami tego spotkania byli m.in.: Z. Nowicki, S. Najmo?a, L. Suda, S. Sempo?owska, J. Jaho?kowska, J. Dziubi?ska. Do najwa?­niejszych jego postanowie? zaliczy? nale?y uchwa?? o zwo?aniu zjazdu nauczycieli ze wszystkich guberni Królestwa. Zjazd mia? mie? cha­rakter tajny i wyznaczono go na l pa?dziernika 1905 r.

Na miejsce zjazdu wybrano Pilaszków w powiecie ?owickim, gdzie pracowa? w szkole Stanis?aw Najmo?a i gdzie PZL mia? licznych zwolenników.

Pozostałe artykuły:


• Pami?? i ambicje